Zomer 2024. Ik ga op zoek naar de Lutherse kerk in Middelburg. Om de Lange Jan, de toren van de voormalige abdij kun je niet heen, maar de Nieuwe kerk die daar bij hoort, is geen Lutherse. Ook de prachtige Oostkerk op de foto hierboven is geen Lutherse kerk, die is als gereformeerde kerk gebouwd. Waar is de Lutherse kerk?

Geschiedenis

Aan het eind van de 16-de eeuw waren er al Luthersen in Middelburg, getuige het Doopboek. We hebben het dan over vluchtelingen uit Antwerpen, waar in 1585 een katholieke wind waait onder het bewind van de Spanjaarden. 

Toch zijn de Martinisten zoals ze genoemd worden, niet erg welkom in de gereformeerde, calvinistische stad. Heel veel mensen weten dat niet.  Terwijl daar uiteraard kooplieden en ambachtslieden bij zijn. Hmm, gastvrij en tolerant hoor.  Bij nadere bestudering blijkt dit altijd om het avondmaal te gaan, dat is het twistpunt. Er is wantrouwen naar de Luthersen, al werd Luther wel gelezen en werden ook zijn liederen gezongen. Pas in 1617 krijgen de Luthersen toestemming om een pakhuis te verbouwen tot kerk. een kerk met een orgel, dat nu nog bestaat (orgel van Andries Duyschot uit 1707, later uitgebreid ). Pas in 1740 mag er een nieuwe kerk gebouwd worden. Architect  Jan de Munck ontwerpt een barokke kerk, die je wel typisch Luthers mag noemen. Maar geen toren, dat mocht niet. Ik maakte een urban sketch, dan hebt u er een beeld bij. Voor deze kerk werd er gecollecteerd tot in Duitsland. De heren regenten zijn uiteindelijk mild naar de Luthersen en dragen ook bij. Of is dat koopmanspolitiek? Niet vreemd in Middelburg.

De witte zwaan

Ik maakte foto's van enkele bovenlichten van voordeuren van die prachtige huizen met een zwaan, en dat zullen vast huizen van Luthersen geweest zijn, dat zoek ik nog even uit. Zie hierboven. Ook  prijkt er een witte zwaan aan de voorgevel van de kerk. Boven het halfronde raam, ja daar.

Verloop

In de loop van de eeuwen gaat het zielental achteruit. Van 1190 in 1797 naar 671 in 1805 (dat is snel!) en zo verder terug. Er wordt gefuseerd met de Luthersen in Veere en Goes. Ook de Luthersen in Groede sluiten zich aan bij Middelburg in 1989. Nog maar kort geleden.  Toch moet de gemeente haar gebouw afstoten, dat is heel jammer.  Sinds 2016 gebruiken de Oud-Katholieken het gebouw. Wat zou Luther daarvan gevonden hebben? In elk geval siert een stelling van hem de gevel:

'De ware schat der Kerk is het Heilig Evangelie van Gods Heerlijkheid en genade'

9/8/2014